Geçtiğimiz Eylül sonunda Öküzgözü üzümünün vatanı ve Doğu Anadolu’nun gakkoşlar diyarı Elazığ’daydım. Kayra’nın Alpagut bağlarını ve üretim tesisini gezip bağ bozumuna eşlik ettiğim şahane bir gezi oldu. Elazığ gezilecek yerler ve yeme içme önerileriyle dopdolu bir yazı sizi bekliyor.
Harput Kalesi’nin eteğine kurulmuş olan Elazığ, deniz seviyesinden 1.067 metre yükseklikte kalıyor. Doğu Anadolu’nun önemli kentlerinden biri olan Elazığ’da maden zenginliği, Türkiye’nin en büyük hidroelektrik santralinin bu ilde oluşu, kendine özgü mutfağı ve elbette Hittitler ve Urartular’a dek uzanan şarap bağları ile ülkenin her bir yerinden kendisine misafir bekliyor. Bir hafta sonu Elazığ’a gidip Elazığ’ın gezilecek görülecek yerlerini, belki de başka yerde tadamayacağınız mutfağını, kendisine Gakkoş- Gakkoşe diyen sıcak ve samimi insanlarını mutlaka keşfetmelisiniz. İşte 48 saatte Elazığ gezilecek yerler listesi ile dopdolu birElazığ rehberi..
Maşukiye ve Kartepe gezisi için tıklayınız!
Harput’tan Elazığ’a Uygarlıklarla Dolu Bir Yolculuk
Elazığ gezilecek yerler konusuna gelmeden önce Elazığ ve Harput‘un tarihine bir bakalım mı? Çünkü Elazığ’ı gezerken uygarlıkların bu şehre dokunuşlarını daha iyi fark edeceksiniz. Harput, Elazığ bölgesindeki bir antik kentin adı aslında. Bu nedenle Elazığ günümüzde hala Harput adıyla anılıyor. Harput’un en eski sakinleri M:Ö 2000’li yıllardan itibaren Doğu Anadolu’ya yerleşen Hurriler. Bölge sırasıyla Hititlerin ve Urartuların egemenliğine girmiş ve uzun süre Urartu hakimiyetinde kalmış. M.S. 1-3 . yüyzyıl arasında Romalıların nüfusuna girmiş ve 7. yüzyıldan itibaren de Bizans ve Arapların hakimiyetinde kalmış.Malazgirt Savaşı sonrasında Türklerin hakimiyetine giren Harput, 16. yüzyılda artık Osmanlı toprağı olmuş.
Bugün bildiğimiz Elazığ ise 1984 yılında Mezra denilen yerde kurulmuş. Padişah Abdülaziz’in onuruna ”Mamuret’ül Aziz” yani ”Aziz’i Yaptırdığı Kent” adı verilmiş. Ve halk dilinde ”El Aziz” denmeye başlamış. Atatürk 1937 yılında Elazığ’ın tahıl ambarındaki bolluğu ve bereketine vugu için buraya ”Azık Diyarı” anlamına gelen ”El Azık” ismini vermiş. Bu isim yine 1937 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla ”Elazığ” olmuş.
Elazığ’a Nasıl Gidilir?
Elazığ gezi rehberine başlamadan önce Elazığ’a nasıl gideceğinize karar vermek lazım. Kişisel aracınız ile İstanbul’dan Elazığ’a gidecekseniz bu 1200 km mesafeyi göze aldığınız anlamına gelir. Yani yaklaşık 14 saat. Pek çok otobüs firması ile de Elazığ’a gitmek mümkün. Elbette 17 ile 20 saatlik bir yolculuğa hazırsanız. Elazığ için en güzel ulaşım şekli elbette uçak. Elazığ uçak bileti ile İstanbul’dan yaklaşık 1 saat 45 dakika da Elazığ Havalimanı’na ulaşabildim. Elazığ Havalimanı şehir merkezine 25 dakika mesafe uzaklıkta. Uçaktayken eğer cam kenarındaysanız, Elazığ’a yaklaştıkça değişen o toprak yapısı size ilginç manzaralar sunabilir. Elazığ’a İstanbul Atatürk ve Sabiha Gökçen havalimanları, yakında İstanbul Yeni Hava limanı, Ankara, İzmir ve ayrıca sezonluk olarak bazı yurt dışı şehirlere uçak ile ulaşmak mümkün. Elazığ Havalananı’ndan şehir merkezine ise dilerseniz özel araç, taksi veya otobüs ile ulaşım mevcut. Taksi ücreti ise yaklaşık olarak 35-40 TL civarında tutuyor.
Elazığ’a Hangi Mevsimde Gidilir?
Elazığ’a Eylül ayında gittim. Sabah,akşam üşüten ve güneş ile birlikte yakan ve derimi kurutan bir hava vardı. Nem neredeyse sıfır ve mis gibi bir karasal iklim var burada. Mutlaka dudak nemlendiriciniz, güneş koruyucunuz yanınızda ola. Genel olarak ise Elazığ’da yazları yazlar sıcak ve kurak kışlar soğuk ve yağışlı geçse de çevresinde oluşturulan baraj gölleri, iklimde kısmen sapmalara neden olabiliyormuş.
Elazığ Gezilecek Yerler
Elazığ Harput gezisinde mutlaka görmeniz gereken yerlerin başında elbette Harput geliyor. Elazığ iklim ve coğrafya nedeniyle sapsarı bir şehir aslında. Ama bir o kadar da gizemli ve mistik bir havası var.
Harput Kalesi
Harput günümüz Türkçesi ile Taş Kaya anlamına geliyormuş. İsminin kökeni ise bu ismin bir tanrı/tanrıça ya da bir lider olabileceği yönünde. Harput ile ilgili yazılı belgelerin M:Ö 2000’li yıllara rastladığı Harput’ta yukarıda bahsettiğim pek çok uygarlığın izlerini taşıyan ve çeşitli dönemlere ait pek çok farklı yapı bulunuyor. Elazığ gezilecek yerler listesinin en ağır topu kendisi.
Urartu devrinin izlerini taşıyan Harput Kalesi, iç ve dış kaleden meydana geliyor. Kaleyi gezerken maalesef biraz ilgisiz kaldığını düşündüm. Bilgilendirici, yön bildiren ne tabela ne bir broşür vardı. Açıkçası doğru dürüst görevli bile yoktu. Kazı nedeniyle bazı bölümlerine giremedik. Hala Harput Kalesi’nin gizli kalmış pek çok yeri varmış. Kalede kaya içine oyulmuş merdivenler, tünel, hücrelerle su yolları tespit edilmiş. Harput Kalesi‘nin yapımı ile ilgili çok ilginç bir hikaye var. Kalenin temelleri atıldıktan sonra, duvarların inşa edildiği dönemde su sıkıntısı yaşanmış. Aynı sene hayvanların sütlerinde de bolluk yaşandığı için hükümdar kalenin duvarlarında kullanılan harcın su yerine süt ile karılmasını emretmiş. Bu nedenle buraya ”Süt Kalesi” de deniyormuş. Kalenin en üst kısmında bir Artuklu sarayının kalıntılarını görmek de mümkün bu arada. Kalede gün batımını kaçırmamanızı tavsiye ediyorum.
Meryem Ana Kilisesi
Harput Kalesi’nin solunda bir Süryani kilisesi olan Meryem Ana Kilisesi var. Kızıl Kilise veya Yakubi Kilisesi olarak da bilinen bu kilise 6. yüzyıldan kalma. Süryaniler tarafından inşa edilmiş ve bölgenin en eski ve hala kullanılan kilisesiymiş. Kilisenin yapıldığı dönemde kale ile bir bağlantısı olduğu da söylenenler arasında.
Elazığ’ın Pisa Kulesi: Harput Ulu Cami
Harput’un en eski camisi olan Ulu Cami, M.S. 1256-1157 yılları arasında Artuklu hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından yaptırılmış. Caminin içine mutlaka girmenizi tavsiye ederim. Çünkü Artuklu ve Selçuklu döneminde yapılmış camilerden farklı özelliklere sahip bu cami. Burada Selçuklu ve İran camilerinin plan ve şekilleri birleştirilmiş ve Anadolu’ya özgü bir yapı tipi ortaya konmuş. Özelikle içerideki avlu kısmı görülmeye değer. Ayrıca Caminin minaresinin 3 ile 7 derece arasında değişen eğriliği Pisa Kulesi‘nden daha fazla. Neden o kadar meşhur değil acaba?
Bir Elazığ Evi Görmek İster Misin?
Elazığlı iş adamı Şefik Gül’ün kendi adına yaptırdığı Şefik Gül Kültür Evi, Ulu Caminin hemen bitişiğinde. Ücretsiz olarak gezebileceğiniz ev 1830 yılına dayanan bir konağın onarılması projesiyle orta çıkmış. Tarihi kimliğine uygun olarak onarılan bu konağın bilinen geçmişi 19. yüzyılın başına dayanıyor. Harput’un günümüze ulaşabilen geleneksel mimari yapılarında biri olan ev Çarşamba, Cuma, Cumartesi ve Pazar günleri 08:00-16:00 arası açık.
Belek (Balak) Gazi Anıtı
Harput’un girişindeki seyir terasında bulunan Belek Gazi Anıtı, Sultan Alparslan’ın kumandanlarından olan Artuk Bey’in torunu Behram Bey’in oğlu Belek Gazi’ye ait. 1964 yılında heykeltıraş Nurettin ORHAN tarafından yapılmış. Keşke daha iyi heykellerimiz olsa dediğimiz bir heykel kendisi ama bölge için önemli bir anıt aynı zamanda.Heykelin arkasındaki çay bahçesinde oturup bir Menengiç kahvesi içmenizi tavsiye ederim. (özellikle sütsüz demeyi unutmayın:)
Buzluk Mağarası
Sultandağı ilçesindeki Buzluk mağarasına gitmeye fırsatımız olmadı ama en önemli özelliği yaz ayları boyunca içinde bolca buz bulundurmasıymış. Mağaradaki buzun tedavi edici özelliğinin olduğuna inanılıyormuş. Ayrıca bu mağara Kayra’nın en sevdiğim şaraplarından Buzbağ‘ın isim kaynağıymış. Kayra’nın hikayelerle, coğrafya ile şarapları buluşturduğu noktalar öyle güzel ki…
Hazar Gölü:
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin en önemli gölü olan Hazar Gölü, Elazığ’a 22km uzaklıkta, Elazığ-Diyarbakır karayolu güzergahında, Hazarbaba ve Mastar Dağları arasına sıkışmış tektonik bir göl. Kendine has plajları olan gölde özellikle yazın yüzülebiliyor. Su sporları ve balık avcılığı da yapılıyor. Gölün en büyük özelliklerinden biri de her saat farklı bir renge bürünerek mavi ve yeşilin farklı tonlarını sunması. Sodasız, tuzsuz berrak bir suyu olan Hazar Gölü, çevrenin tatil merkezi konumda aynı zamanda. Gölün güneybatısında “Kilise Adası” olarak bilinen noktada yüzeyden tepe noktaları görülebilen “Batık Şehir” kalıntıları ile ilgili olarak Dünya Mirası Geçici Listesi’ne kabulü için geçen yıl UNESCO’ya yapılan başvurunun olumlu sonuçlanmasını bekliyor. Hazar Gölü, Elazığ’da sevgili ile gidilebilecek en romantik yerlerden biri aynı zamanda. Göl kenarında kahvaltı edebilir ya da belki kamp kurmak isteyebilirsiniz.
Hazarbaba Dağı
Elazığ’ın güneyinde bulunan 2.347 metre yüksekliğindeki Hazarbaba dağı bölgenin kayak merkezi aslında. “Hazarbaba Kayak Merkezi” kayak sporuna elverişli pisti, telesiyeji ve kafeterya imkânları ile kayak ve kar sevenler için şahane bir seçenek olabilir.
Elazığ’da Mercat de la Boqueria: Kapalı Çarşı
Ah burası en sevdiğim yerlerden biri oldu Elazığ’da. Ülkemizin en zengin mutfaklarından birine sahip olan Elazığ’a dair pek çok şey satın alabileceğiniz yer tam da bu kapalı çarşı. Özellikle Menengiç kahvesi, Ağın leblebisi, üzüm ve cevizden yapılan Orcik ve daha pek çok Elazığ’a dair şey bulmak mümkün. Ayrıca kadayıfçılar bölümünü ve sakatat seviyorsanız sakatat bölümünü de es geçmeyin. Adeta bir La Ramla’daki Mercat de la Boqueria!
Elazığ’da Bağcılık ve Şarapçılık
Öküzgözü şaraplarının diyarı Elazığ, toprak ve iklim yapısı nedeniyle bağcılık için oldukça ideal bir bölge. M.Ö Hititler ve Urartular dönemine dair kalıntılarda bu bölgede bağcılık ve şarap üretiminin yapıldığı net şekilde görülüyormuş. Elazığ’da özellikle Öküzgözü ve Boğazkere üzümleri çok verimli ve daha popüler olsa da şifoni, argını, besni, fengi, kokulu yağbı, kırmızı tahannebi, hasnebi, ağbıkeri, karabikri, zehni, köhnü, sergen, keşbir, hacıkıran, kıtkıtı, siyah besni, çekirdeksiz yakubi, şam, yenür, top üzüm, ağın gibi pek çok üzüm çeşidi daha yetişiyor.
Kayra Alpagut Bağı
Elazığ’da bağcılık demişken Alpagut bağlarından bahsetmemek olmaz. Alpagut adını, Doğu Ermenicesinde ”Arp’avud” yani güneşli kelimesinden alıyormuş. Bölgenin teruarını nasıl da güzel anlatan bir isim olmuş. Kayra Şarap Fabrikası’na 25 km uzaklıktaki Alpagut Köyü‘ndeki 258 dekar bağ, 2005 yılında Kayra şarapçılık tarafından satın alınmış ve aynı yıl yapılan toprak işleme ve taş toplama ile dikime hazırlanmış.Öküzgözü ve boğazkere üzümlerinin yetiştiği bu bağlardan elde edilen şarap ve üretim yöntemleri tüm bölgeye örnek teşkil eder nitelikte.
Kayra’nın Elazığ’daki üretim tesisi ise oldukça büyük. 1942 yılında bir imalathane olarak kurulan Elazığ Şarap Üretim Tesisi, 1944 yılında büyük bir tesise dönüşmüş ve kapasitesi 1 milyon litrenin üzerine çıkmış. 1994’ten sonra modernize edilen tesis günümüzde tam 6.2 milyon litre şarap üretiyor. 685 fıçılık mahzeni olan tesis kişisel olarak gezilemiyor sadece özel organizasyonlar için açık. Fabrika Türk şarapçılığı açısından oldukça önemli ve umut verici. Kayra‘nın Buzbağ isimli şarabı Elazığ’da yetişen öküzgözü ve boğazkere üzümleriyle üretiliyor. Adını Buzluk mağarasından alan Buzbağ şarabı Elazığ’ın simgelerinden olmuş bile.
Elazığ’da Ne Yenir?
Elazığ’a gelmeden önce bu şehrin böyle köklü ve lezzetli bir mutfağı olduğunu bilmiyordum. Ancak Elazığ mutfağı bana son dönemlerde tattığım en iyi mutfaklardan birini tattırdı diyebilirim. Boşuna Atatürk 1937 yılında Elazığ’ın tahıl ambarındaki bolluğu ve bereketine vurgu için buraya ”Azık Diyarı” dememiş. Elazığ’da tam 154 çeşit yemek, tatlı ve içecek çeşidi varmış. Elazığ’a gelince, fasülye çorbası, lobik çorbası, anam aşı, kelecoş, taraklık, kındık köfte, küncülü köfte, muhaşerli köfte, işkene, sapan dolması, kibe dolması, çay palası, pirpirim boranı, tavşan üfelemesi, kırmanlı pilav, simit pilav, nohut ekmeği, fodula, zarafat, patila, heside, dolanger, hürriyet kadayıfı, orcik, dut pekmezi, pilit ve gah yöreye ait yemek ve tatlılardan mutlaka denemelisiniz.
Özellikle sabah kahvaltılarında yiyebileceğiniz Patila, mayalı ekmeğin içine taze peynir, kıyma eklenmesiyle fırına verilen bir hamur işi. Elazığ deyince akla ilk gelen yiyeceklerden. Dilim dolma ise baya işçilik gerektiren bir başka lezzet. Parçalanmış patlıcanlara sarılan etler damakta unutulmaz bir lezzet bırakıyor cidden. Yine Elazığ’a özgü bir diğer yemek ise Tavuk üfeleleme. Yufka ekmeğe tavuk ovalanmasıyla yapılan bu yemek mutlaka nar ekşisi ile tadılmalıymış.
Eğer kuzu incik seviyorsanız, Elazğı’da Tezgahaltı yemeden dönmeyin. Kuzu incik zamanında görenlerin canı ekmesin diye tezgah altında yenirmiş. Bu nedenle de ismi böyle kalmış. Uzun pişme süresi ile damakları şenlendirici.
Elazığ’daki geleneksel bazı yemekleri her lokantada bulmak maalesef mümkün olmuyormuş. Bu nedenle bizim gezimizin de organizasyonunda yer alan Burhan Abi’yi mutlaka bulun derim. Kendisi size özel yemek organizasyonu ve gezi programı bile düzenleyebiliyor. Yazının sonuna Burhan abinin telefonunu isteyen olursa yorum bıraksın. Mail adresinize numarasını göndereceğim. 🙂
Tatlı kısmına geçince ise Elazığ’ın en meşhurlarından biri cevizli yufkalı dolanger tatlısı. Ama soğuk bir tatlı ise aradığınız Elazığ’da vişneli sorbe mutlaka denemelisiniz. (Uğrak Pastanesi)
Elazığ’dan Ne Alınır?
Elazığ’dan alınacak pek çok şey var ama öncelikle şapka seven biriyseniz kendinize bir Gakkoş Şapkası almayı unutmayın. Sekiz köşeli bu şapka, Elazığlıların birbirlerine hitap şekli olan Gakkoş’tan (Kadınlar için Gakkoşe) geliyor. Her biri başka anlam ifade eden şapkanın 8 köşesi, yiğitlik, mertlik, cömertlik, misafirperverlik, alçak gönüllülük, çalışkanlık, dürüstlük ve vatanseverliği temsil ediyormuş.
Elazığ’daki kapalı çarşıdan üzüm ve bence özellikle duttan yapılan Orcik, memengiç kahvesi ve ağın leblebisi bavula mutlaka atılmalı. Şavak peyniri, tarhana, kuru dut,iğne oyası, ve bakırcılar çarşısında bakır eşyalar alabilirsiniz.
